“เคมีสีเขียว” ก้าวสำคัญของการเรียนรู้เพื่อโลกที่ยั่งยืน

“เคมีสีเขียว” ก้าวสำคัญของการเรียนรู้เพื่อโลกที่ยั่งยืน

ปัญหาสิ่งแวดล้อมในศตวรรษที่ 21 ไม่ว่าจะเป็นภาวะโลกร้อน มลพิษทางน้ำ อากาศ และดิน รวมถึงการใช้ทรัพยากรอย่างสิ้นเปลือง กำลังเป็นความท้าทายสำคัญที่ทุกประเทศต้องเผชิญ วิทยาศาสตร์ในปัจจุบันจึงไม่อาจมุ่งเน้นเพียงการพัฒนานวัตกรรมหรือผลผลิต แต่ต้องคำนึงถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและความปลอดภัยของมนุษย์ด้วย แนวคิด “เคมีสีเขียว” จึงเกิดขึ้นในฐานะทางเลือกที่สมดุลระหว่างความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และการรักษ์โลก

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) มุ่งมั่นที่จะจุดประกายการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ให้มีความหมายต่อโลกและชีวิตประจำวันผ่านการรียนรู้เรื่อง “เคมีสีเขียว กับเทรนด์รักษ์โลกแบบกรีนคลีน” ที่คลังความรู้ SciMath สสวท. เพื่อชวนครูและนักเรียนก้าวเข้าสู่การเรียนรู้รูปแบบใหม่ที่ไม่เพียงเข้าใจทฤษฎี แต่ยังมองเห็นการนำไปใช้จริงในการสร้างสังคมที่ปลอดภัยและยั่งยืน คลิกได้ที่ https://www.scimath.org/article-chemistry/item/11663-2020-06-30-06-22-02

เคมีสีเขียว (Green Chemistry) คือ การออกแบบและพัฒนากระบวนการทางเคมี ผลิตภัณฑ์ และสารเคมี โดยมีเป้าหมาย ให้ปลอดภัยต่อผู้ใช้และเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ตั้งแต่ต้นทางถึงปลายทาง หลักการนี้จึงช่วยลดการสร้างของเสีย ลดมลพิษ ใช้พลังงานน้อยลง และเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้ทรัพยากร เคมีสีเขียวไม่เพียงช่วยแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม แต่ยังเป็นการปูทางสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งมีหลักการพื้นฐาน 12 ข้อ ของเคมีสีเขียว เพื่อให้เคมีเป็นมิตรต่อโลก ดังนี้

1. Prevent waste – ป้องกันการเกิดของเสียตั้งแต่กระบวนการผลิต

2. Renewable materials – ใช้วัสดุหรือสารที่นำกลับมาใช้ใหม่ได้

3. Omit derivatization steps – หลีกเลี่ยงการสร้างสารอนุพันธ์โดยไม่จำเป็น

4. Degradable chemical products – ผลิตภัณฑ์สลายตัวได้ ไม่ตกค้าง

5. Use safe synthetic methods – ใช้วิธีสังเคราะห์ที่ปลอดภัย

6. Catalytic reagents – ใช้สารเร่งปฏิกิริยาที่เฉพาะเจาะจง

7. Temperature, pressure ambient – ใช้พลังงานน้อยที่สุด ทำที่อุณหภูมิและความดันปกติ

8. In-process monitoring – ตรวจวัดและควบคุมคุณภาพแบบเรียลไทม์

9. Very few auxiliary substances – ลดการใช้สารช่วยและเลือกสารที่ปลอดภัย

10. E-factor, maximize feed in product – เพิ่มประสิทธิภาพการใช้ทรัพยากร

11. Low toxicity of chemical products – ลดความเป็นพิษของผลิตภัณฑ์

12. Yes, it is safe – เลือกสารและรูปแบบการใช้ที่ลดโอกาสเกิดอุบัติเหตุ

สำหรับครู การนำแนวคิดเคมีสีเขียวมาใช้จะช่วยสร้างแรงบันดาลใจในการสร้างพลเมืองรุ่นใหม่ที่ใส่ใจรักษ์สิ่งแวดล้อม รวมถึงทำให้การเรียนการสอนเชื่อมโยงกับชีวิตจริง ในด้านนักเรียนเองจะได้เรียนรู้การคิดเชิงวิพากษ์ ฝึกออกแบบการทดลอง ที่ปลอดภัย และสร้างความเข้าใจถึงผลกระทบของวิทยาศาสตร์ต่อโลก รวมทั้งทั่วโลกได้ให้ความสำคัญกับเคมีสีเขียวในการพัฒนาอุตสาหกรรมสะอาดและเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) ขณะที่ประเทศไทยเราเองกำลังผลักดันให้ความรู้ด้านนี้ให้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองที่ตระหนักถึงสิ่งแวดล้อมและมีทักษะการคิดเชิงสร้างสรรค์

เคมีสีเขียวเป็นมากกว่าหลักการทางวิทยาศาสตร์ แต่คือทิศทางใหม่ของการเรียนรู้เพื่ออนาคตที่ยั่งยืน ครูและนักเรียนสามารถนำแนวคิดนี้ไปประยุกต์ใช้ในห้องเรียนและชีวิตประจำวัน เพื่อสร้างความเปลี่ยนแปลงเชิงบวกให้กับสังคมและสิ่งแวดล้อม สสวท. ชวนมาร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างสรรค์โลกที่สะอาดและยั่งยืนด้วย เคมีสีเขียว กับเทรนด์รักษ์โลกแบบกรีนคลีน ได้ที่คลังความรู้ SciMath สสวท. https://www.scimath.org/article-chemistry/item/11663-2020-06-30-06-22-02

อ้างอิง: สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) เคมีสีเขียว จาก: https://www.scimath.org/article-chemistry/item/11663-2020-06-30-06-22-02